Kadri Şençalar merhumun;“Kara talihimden yine bu yılda/ Baharı görmeden yaz geldi geçti” hüzzamını hemen hemen bilmeyenimiz yoktur. Bu, erişilemeyen, umutsuz bir aşkı terennüm etse de bu yaz bizim buralara da çok uygun. Havalar bir türlü ısınmadı… “Baharı görmeden yaz gelip geçecek” gibi. Sabah ve akşamları soğuk kendisini iyice hissettiriyor… İnanın, neredeyse kalorifer yakacağız… Dün de çok kapalıydı ve soğuktu hava… Her gün olduğu gibi poyraz vardı… Nedense bu yaz, poyrazımız hiç eksik olmadı.
***
Eski hesaptan haziran yeni çıktı… Yeni hesaptan temmuzun beşinci günündeyiz. Konu aylardan ve mevsimlerden açılmışken sizleri çok çok eskilere götüreceğim. İnsanlık tarihinde çok farklı takvimler var. Kullandığımız takvimin temeli “8. Yüzyılda” atılmış. Bunlar MÖ. 46 yılında “Jül Sezar” tarafından kullanıma sokulmuş. Bu takvime “Jülyen Takvimi” ismi verilmiş.Son şeklini MS. 8 yılında imparator “Agustus” tarafından almış.İsimlerin çoğu buradan geliyor. Bazıları da bize ait; olduğu gibi alınmamış.
***
Farkında mıyız bilmem? Ayların tamamı ya bir Roma İmparator’unun ya da bir “pagan dönem tanrılarının” adı. Bu coğrafyaya ait olanlar da var. Mesela imparator “Julius Caesar”'a ithafen Gregoryen takviminde bu aya "July" ismi verilmiş. Biz ise, eski Türkçe’de "çok sıcak" ve "cehennem" anlamına gelen "tamu-z" kelimesi kullanılmaktaymışız.
***
Ağustos, imparator “August”’a izafeten verilmiş.
***
Ocak ayının ismi bir yüzü sağa bir yüzü sola bakan Roma Tanrısı“Janus”'dan gelmekteymiş. Ocak ayının iki yüzü varmış. Bir yüzü geçen senenin bitişini simgelerken diğer yüzü yeni bir senenin başlangıcını temsil etmekteymiş. Ocak ayı, adını buradan almaktaymış. "Ocak" sözcüğünün tarihini Divan-ı Lugati't Türk'e, yani 1073'e kadar takip etmek mümkünmüş.
***
Şubat, Antik Roma'daki arınma tanrısı Februus'tan; İşte İngilizce’deki"february" sözcüğü de buradan gelmekteymiş. Türkçe’ye ise şubat ayı Süryanice’den gelmiş. Kökeni "şabat" sözcüğüymüş. Tarım toplumu olan Anadolu Süryanileri’nin kışın son ayı şubat ayında, mevsim koşullarından dolayı tarımsal faaliyet göstermediklerinden, evde kışın bitmesini beklemelerinden ve dinlenmelerinden kaynaklanmaktaymış.
***
Mart’ın kökeni, Roma Savaş Tanrısı “Martius”'müş.
***
Nisan, Güzellik Tanrıçası “Aphrodite”'in kısaltmışı Aphro'dan (april) almış. Türkçe’si ise Farsça (Nisan), Süryanice (Nisanna), Sümerce (Nisag)'den gelmekteymiş.
***
Mayıs adını, Romalılar'dan; “Yağmur Tanrıçası” “Maia”'dan almaktaymış. Bereket ve bitkileri büyüten Tanrıça olarak da bilinirmiş.
***
Roma mitolojisinde gençliği sembolize eden ve doğumla da ilişkilendirilen “Juno Tanrısı”'ndan gelmekteymiş, “Jun” yani haziran. Türkçe’ye ise Süryanice’de "sıcak" anlamına gelen "haziran" sözcüğünden geçmiş.
***
Eylül adını ilk Afrika kökenli Roma İmparatoru SeptimusSeverus'dan almaktaymış. Türkçe’ye ise Arapça’daki“aylūl”, Arapça’ya ise Süryanice’deki “elūl” sözcüğünden, Süryanice’ye ise Akatça’daki“elūlu” sözcüğünden geçmiş.
***
“Ekim”in Latince kökeni October'mış. “Octo-“ kelime kökünün anlamı ise “8”'miş. Roma takvimine göre bu ay “8. ay”mış. Türkçe’ye ise bu ayda tarlalara ekim yapıldığından “ekim” ismi verilmiş.
***
Latince kökenli “Novembre”, “kasım” ayına karşılık gelmekteymiş. Kasım sözcüğü Türkçe’yeArapça’dan geçmiş olduğu düşünülmekte ve Arapça’da “ḳāsim” sözcüğü "bölen, taksim eden" anlamına sözcüğünden gelmekte, “taksim” de öyle.
***
Latince’siDecember olan bu aralık ayı Roma takviminde “10. Ay” olarak bilinir. Bu ayın Latince anlamının kelime kökü “decem-“ on (10) anlamındadır. Matematikten bildiğimiz “desi” de “onda bir” demek.
***
Bazı ay isimlerinin takvimimize girişi yenidir: 10 Ocak 1945 tarihli yasayla, eski Türkçe’de "teşrinievvel" ya da "Birinci Teşrin" olan ayın adı "ekim" olarak değiştirilmiş. Buna bağlı olarak “teşrinisani” ayı "kasım", “kanunuevvel” ayı "aralık", “kanunusani” ayı da "ocak" olarak değiştirilmiş.
***
Evet. Ayların kökeni ile ilgili bilgileri “Evrim Ağacı” (https://evrimagaci.org/takvimdeki-aylarin-isimleri-nereden-geliyor-kokenleri-ne-7432#) isimli siteden aldım. Siteyi ve kitaplarını tavsiye ederim. Ben, birkaç kitabı okudum, çok yararlandım. İnanın, bir “doğa yasası” olan “evrim” ile ilgili çok şey öğrendim. Mesela Darwin’in; “sosyal Darwincilerin” ya da “evrim karşıtlarının” anlattığı ya da anladığı gibi; “güçlü olanın (survival of thestrongest) değil, yaşadığı çevreye uyum sağlayanın (survival of thefittest)hayatta kaldığını” öğrendim. Bunu, iş hayatına da uygulayabilirsiniz. “Değişime” uyum sağlayamayan esnaf, tüccar, sanayici, bürokrat vs. hayatiyetini devam ettiremez.
***
Sitenin kurucusu Çağrı Mert Bakırcı(1990-) ile ilgili kısa bir bilgi vereyim.“Evrim Ağacı'nın kurucusu ve idari sorumlusu, popüler bilim yazarı ve anlatıcısıdır. ODTÜ'den mezun olduktan sonra, doktorasını Texas Tech Üniversitesi'nden almıştır. Doktora araştırma konuları evrimsel robotik, yapay zeka ve teorik/matematiksel evrimdir. ‘Evrim Kuramı ve Mekanizmaları’ ve ‘50 Soruda Evrim’ kitaplarının yazarı, ‘Şüphecinin El Kitabı’ kitabının eş yazarı, ‘Evrenin Karanlığında Evrimin Işığı’ kitabının yazar ve editörüdür. Şu anda, ekibiyle birlikte, Evrim Ağacı, Kreosus ve bir takım diğer dijital projeleri geliştirmekte ve sürdürmektedir.”
